Deficyty emocjonalne a agresja w kontekście neuronauki

Zachowania agresywne stanowią poważny problem w dzisiejszym społeczeństwie. Często zastanawiamy się, jakie czynniki mogą prowadzić do tak nieakceptowanych i szkodliwych działań. Neuronauka dostarcza interesujących spostrzeżeń na temat związku między deficytami emocjonalnymi, a skłonnością do agresji. 

Empatia a agresja – co mówią badania?

Empatia jest uważana za fundament moralnego zachowania i prospołecznych postaw. Badania wskazują jednak na niejednoznaczny związek między poziomem empatii, a skłonnością do agresji. Chociaż metaanalizy sugerują istnienie negatywnej korelacji między tymi zmiennymi w badaniach kwestionariuszowych, to w przypadku badań behawioralnych zależność ta nie jest już tak oczywista. Przyczyn tych rozbieżności upatruje się między innymi w złożoności samego konstruktu empatii, który trudno ująć całościowo w ograniczonej liczbie narzędzi badawczych.

Warto zwrócić uwagę, że empatia jest zjawiskiem wielowymiarowym. Współczesne modele wyróżniają dwa główne komponenty:

• empatię poznawczą, czyli zdolność do rozumienia emocji i stanów psychicznych innych osób,
• empatię emocjonalną, rozumianą jako umiejętność współbrzmienia z doświadczeniami emocjonalnymi drugiego człowieka.

Badania sugerują, że osoby przejawiające zachowania agresywne, w tym przestępcy, nie mają większych trudności z tzw. zimną empatią poznawczą. Potrafią poprawnie rozpoznawać i przewidywać stany emocjonalne innych, co pozwala im np. skutecznie manipulować otoczeniem. Deficyty dotyczą natomiast empatii emocjonalnej – przestępcy wykazują obniżoną zdolność do współodczuwania, szczególnie w zakresie emocji smutku.

Warto przeczytać: Przemoc w środowisku penitencjarnym w świetle prawnym

Co ciekawe, część badaczy postuluje istnienie jeszcze trzeciego wymiaru tzw. empatii prospołecznej, związanej z motywacją do udzielania pomocy i podejmowania prób zmiany sytuacji osoby cierpiącej. To właśnie deficyty w tym obszarze mają w największym stopniu sprzyjać zachowaniom agresywnym.

Regulacja emocji a agresja – nieadaptacyjne strategie

Poza poziomem empatii, istotną rolę w powstawaniu zachowań agresywnych odgrywa sposób regulacji własnych emocji. Badania wskazują, że osoby wykazujące skłonność do agresji często stosują nieadaptacyjne strategie radzenia sobie z trudnymi stanami emocjonalnymi.

Wśród nieadaptacyjnych strategii regulacji emocji wyróżnia się dwa główne typy:

• nadmierną kontrolę emocjonalną, polegającą na tłumieniu i unikaniu doświadczania emocji,
• niewystarczającą regulację emocji, związaną z trudnościami w zahamowaniu impulsywnych reakcji w sytuacji pobudzenia emocjonalnego.

Nadmierna kontrola emocjonalna może paradoksalnie sprzyjać zachowaniom agresywnym. Długotrwałe tłumienie emocji prowadzi do ich kumulowania się, a gdy poziom napięcia przekroczy pewien próg, może dojść do wybuchowych, trudnych do opanowania reakcji. Badania wskazują, że stosowanie strategii opartej na supresji emocjonalnej zwiększa ryzyko agresywnych zachowań np. u osób nadużywających alkoholu.

Niewystarczająca regulacja emocji wiąże się natomiast z obniżoną zdolnością do hamowania gniewu i innych negatywnych stanów afektywnych. Osoby o takim profilu regulacyjnym mają tendencję do nadmiarowego reagowania na bodźce z otoczenia, niezwiązane bezpośrednio z powodem odczuwanej złości. Zbyt duże pobudzenie emocjonalne sprawia, że trudno im myśleć analitycznie i trafnie interpretować sytuację, co sprzyja impulsywnym, niekontrolowanym zachowaniom.

Kierunki dalszych badań i oddziaływań

Przedstawione badania wskazują na istotną rolę deficytów emocjonalnych w powstawaniu zachowań agresywnych. Szczególnie niepokojący wydaje się związek między obniżoną zdolnością do empatii emocjonalnej i prospołecznej, a tendencją do agresji. Nie mniej ważne są nieadaptacyjne strategie regulacji własnych emocji oparte na nadmiernej kontroli lub niewystarczającej regulacji pobudzenia.

Pogłębianie wiedzy na temat mechanizmów emocjonalnych leżących u podłoża zachowań agresywnych ma duże znaczenie praktyczne. Pozwala na opracowywanie skuteczniejszych form oddziaływań terapeutycznych i profilaktycznych dla osób z grup ryzyka. Badania sugerują, że kluczowe może być kształtowanie umiejętności współodczuwania, empatycznej troski, a także adaptacyjnych sposobów regulacji emocji.

Obiecującym kierunkiem są również poszukiwania odpowiednich form farmakoterapii, wspomagających redukcję nadmiernego napięcia emocjonalnego. Niewątpliwie potrzebne są dalsze badania, które pozwolą lepiej zrozumieć złożone powiązania między procesami emocjonalnymi i poznawczymi, a tendencją do agresji. Wiedza ta może mieć niebagatelne znaczenie dla poprawy bezpieczeństwa i jakości życia w naszych społecznościach.

Tekst powstał na podstawie: Deficyty emocjonalne i empatia a zachowania agresywne w kontekście neuronauki