Kształcenie funkcjonariuszy Służby Więziennej a przemiany społeczne
W dzisiejszych czasach dynamicznych zmian społecznych, ekonomicznych i technologicznych, kluczowe znaczenie ma odpowiednie przygotowanie i ciągłe doskonalenie kadr Służby Więziennej.
Teoretyczne i empiryczne przesłanki holistycznego przygotowania kandydatów do Służby Więziennej
Holistyczne podejście do jakości realizacji zadań funkcjonariuszy Służby Więziennej wymaga uwzględnienia w procesie kształcenia i doskonalenia wszystkich sfer: poznawczej (wiedza), psychomotorycznej (umiejętności) oraz afektywnej (postawy, wartości, przekonania). Szczególnie istotne jest docenienie roli sfery afektywnej, która do niedawna była traktowana drugoplanowo. Praca w więzieniu stawia przed personelem wysokie wymagania nie tylko w zakresie wiedzy i umiejętności, ale też odpowiednich cech charakteru, nawyków i zasad postępowania.
Warto przeczytać: Przemoc w środowisku penitencjarnym w świetle prawnym
Badania na temat etosu pracy funkcjonariuszy SW wskazują na złożoność problematyki związanej z budowaniem programów kształcenia i doskonalenia kadry systemu penitencjarnego. Ważne jest odniesienie się do wymiaru etycznego, osobistych wartości i rozumienia swojej roli w pracy penitencjarnej. Nowoczesne trendy w kształceniu służb jednoznacznie wskazują na potrzebę określenia wartości, jakimi powinni kierować się funkcjonariusze oraz standardów zachowań pozwalających zaobserwować ich obecność w organizacji, stylu zarządzania i relacjach z osadzonymi.
Jedną z form realizacji tych postulatów jest koncepcja ochrony dynamicznej, stanowiąca trzeci filar bezpieczeństwa w jednostkach penitencjarnych, obok aspektu fizycznego i proceduralnego. Zakłada ona m.in. rozwijanie pozytywnych relacji z osadzonymi, bliskie interakcje, monitorowanie zachowań i konstruktywne zajmowanie czasu. Wymaga to od funkcjonariuszy odpowiednich kompetencji interpersonalnych, wysokiego profesjonalizmu, przywództwa i zrozumienia na wszystkich poziomach.
Wyzwaniem jest przygotowanie młodych adeptów do pracy w SW, biorąc pod uwagę cechy i nawyki ukształtowane przez kontakt z technologią oraz specyfikę pokolenia sieci. Konieczne jest zidentyfikowanie potencjału tej generacji i rozwijanie cech wspierających nowe koncepcje bezpieczeństwa w zakładach karnych. Istotna jest świadomość roli wizji, misji i wartości organizacji oraz znaczenia sfery afektywnej w programach kształcenia i doskonalenia funkcjonariuszy.
Etyka osobowości a charakter
W procesie kształcenia i doskonalenia kadry Służby Więziennej należy zwrócić uwagę na różnicę między etyką osobowości a etyką charakteru. Współcześnie coraz częściej obserwujemy koncentrację na etyce osobowości, gdzie ważniejszy staje się zewnętrzny wizerunek, wrażenie, jakie wywieramy na innych, szybki efekt i natychmiastowa reakcja na oczekiwania otoczenia. Przejawia się to m.in. w nadmiernej pewności siebie, zawyżonej samoocenie czy rozbuchanym ego, będących często wynikiem braku charakteru.
Warto przeczytać: Zachowania autoagresywne mężczyzn w więzieniach
Prawdziwa zmiana związana jest natomiast z etyką charakteru, wynikającą z poczucia własnej wartości, samoświadomości, sumienia oraz siły woli i ducha. Charakter jest trwały, niezależny od postrzegania przez innych, można go kształtować i doskonalić. To efekt znajomości siebie, swoich wartości, przekonań i dążeń. W pracy formacyjnej przyszłych funkcjonariuszy SW chodzi więc nie o doraźną zmianę zachowań, ale o pracę nad charakterem.
Kluczowe cechy charakteru niezbędne w skutecznym działaniu to: proaktywność (przejmowanie odpowiedzialności za swoje życie), poczucie własnej wartości (funkcjonowanie bez osądzania i porównywania z innymi), spójność wewnętrzna (warunek prawości, uczciwości, przestrzegania norm), poczucie obfitości (wiara we własny potencjał) oraz pozytywne myślenie (traktowanie porażek jako źródła wiedzy o sobie i motywacji do rozwoju). Rozwijanie tych cech powinno być integralną częścią procesu dydaktycznego, gdyż decydują one o jakości życia, skuteczności działań, sukcesie i harmonii.
Znaczenie nawyków skutecznego działania w doskonaleniu funkcjonariuszy Służby Więziennej
W Szkole Wyższej Wymiaru Sprawiedliwości realizowane są programy studiów dla kadry zarządzającej SW oparte na koncepcji Stephena Coveya, koncentrujące się na rozwijaniu nawyków skutecznego działania. Model ten obejmuje trzy kluczowe kategorie: środowisko zarządzania organizacją penitencjarną, przywództwo i funkcjonariuszy. Covey definiuje siedem nawyków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania:
- branie odpowiedzialności za swoje życie
- określanie celów, które chce się osiągnąć
- ustalanie priorytetów i zajmowanie się najpierw sprawami najważniejszymi
- założenie, że każdy może odnieść sukces
- uważne słuchanie innych
- współpraca z innymi
- dbanie o siebie i regenerację sił
Rozwój indywidualnych nawyków rozumiany jest w dwóch kategoriach: zwycięstw prywatnych (proaktywność, świadomość celu, działanie według priorytetów) i publicznych (budowanie relacji, współpraca, współzależność). Ostatni nawyk dotyczy zachowania równowagi w czterech sferach: fizycznej, intelektualnej, emocjonalnej i duchowej.
Warto przeczytać: Deficyty emocjonalne a agresja w kontekście neuronauki
W procesie doskonalenia funkcjonariuszy SW kluczowa jest samoświadomość, gotowość do zmiany i korygowania zachowań, praca nad sobą oraz wiara w sens wdrażania nowych postaw. Warunkiem rozwoju jest otwartość i przestrzeń do eksperymentowania z nowymi zachowaniami w organizacji. Istotne jest też zbudowanie wspólnego systemu wartości dla wszystkich pokoleń funkcjonariuszy, zrozumienie znaczenia etyki charakteru i stworzenie środowiska, w którym indywidualne wartości będą szanowane.
Przedstawiona problematyka stanowi wprowadzenie do dyskusji o programach szkolenia i doskonalenia funkcjonariuszy Służby Więziennej. Holistyczne podejście, uwzględniające sferę poznawczą, umiejętności i postawy, zorientowane na rozwijanie charakteru i skutecznych nawyków działania, jest niezbędne, by sprostać wyzwaniom współczesności i zapewnić prawidłowe funkcjonowanie systemu penitencjarnego w Polsce.
Tekst powstał na podstawie: